Wczesna aktywność fizyczna i sport zorganizowany mogą chronić dzieci przed zaburzeniami psychicznymi
Badanie opublikowane na łamach British Journal of Sports Medicine sugeruje, że regularna aktywność fizyczna we wczesnym dzieciństwie, a szczególnie uczestnictwo w zorganizowanych zajęciach sportowych, może znacząco obniżyć ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych w późniejszym okresie dzieciństwa i w okresie dojrzewania. Wyniki wskazują również na wyraźne różnice między płciami w zakresie ochronnych efektów tej aktywności.
Narastający problem zdrowia psychicznego u dzieci
Na całym świecie obserwuje się gwałtowny wzrost częstości występowania zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży. Jednym z możliwych wyjaśnień tej tendencji jest zwiększona podatność młodych osób na stres. W tym kontekście aktywność fizyczna może pełnić kluczową rolę jako czynnik zwiększający odporność psychiczną i redukujący ryzyko problemów psychicznych.
Metodyka badania ABIS
W badaniu wykorzystano dane z projektu ABIS (All Babies in Southeast Sweden), obejmującego 17 055 rodzin, których dzieci urodziły się między 1 października 1997 r. a 1 października 1999 r. W analizie uwzględniono 16 365 dzieci (48% dziewczynek, 52% chłopców). Dane dotyczące aktywności fizycznej, czasu spędzanego na świeżym powietrzu i uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach sportowych zebrano w wieku 5, 8 i 11 lat.
Do 5. roku życia 25% dzieci doświadczyło traumatycznego wydarzenia, a do 10. roku życia – prawie 30%. Zaburzenia psychiczne monitorowano do 18. roku życia z wykorzystaniem narodowego rejestru zdrowia psychicznego. Łącznie 15% uczestników zdiagnozowano z co najmniej jednym zaburzeniem psychicznym, a 4% miało trzy lub więcej diagnoz.
Spadający poziom aktywności fizycznej i wpływ na zdrowie psychiczne
Czas codziennej aktywności fizycznej zmniejszył się średnio z nieco ponad 4 godzin dziennie w wieku 5 lat do 2,5 godziny w wieku 11 lat. Każda dodatkowa godzina aktywności fizycznej w wieku 11 lat wiązała się z 12% niższym ryzykiem wystąpienia jakiegokolwiek zaburzenia psychicznego do 18. roku życia.
Różnice między chłopcami a dziewczynkami
Zauważono istotne różnice płciowe. U chłopców aktywność fizyczna w wieku 11 lat wiązała się z 30% niższym ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychicznych, natomiast u dziewczynek taki związek nie był już istotny statystycznie po uwzględnieniu czynników zakłócających (np. wykształcenia matki, leków psychiatrycznych, traumatycznych wydarzeń).
- Ryzyko depresji u chłopców było niższe o 19% w wieku 5 lat, 23% w wieku 8 lat i 29% w wieku 11 lat. U dziewczynek redukcja wynosiła jedynie 18% w wieku 11 lat.
- W przypadku lęków, spadek ryzyka zaobserwowano wyłącznie u chłopców – 21% w wieku 5 lat i 39% w wieku 11 lat.
- Ryzyko uzależnień było niższe o 34% w wieku 8 lat i o 35% w wieku 11 lat, również tylko u chłopców.
Znaczenie sportu zorganizowanego
Czas spędzony na świeżym powietrzu nie miał istotnego wpływu na zdrowie psychiczne, natomiast uczestnictwo w zorganizowanych zajęciach sportowych w wieku 11 lat miało silny efekt ochronny:
- U chłopców – 23% niższe ryzyko jakiegokolwiek zaburzenia psychicznego,
- U dziewczynek – 12% niższe ryzyko.
Szczegółowe dane wskazują, że każda dodatkowa godzina tygodniowo w sportach zorganizowanych wiązała się z:
- 35% niższym ryzykiem depresji u chłopców, 11% u dziewczynek,
- 21% niższym ryzykiem lęków u chłopców, 14% u dziewczynek,
- 30% niższym ryzykiem uzależnień u chłopców, 41% u dziewczynek.
Nie zaobserwowano wpływu na ryzyko zaburzeń odżywiania i snu.
Możliwe mechanizmy biologiczne i psychologiczne
Naukowcy sugerują, że różnice płciowe mogą wynikać z różnych poziomów hormonów płciowych, które wpływają na rozwój mózgu. Aktywność fizyczna może działać zarówno bezpośrednio (poprzez wpływ na mózg), jak i pośrednio (np. redukując podprogowe objawy nadpobudliwości – częstsze u chłopców). Wpływ mogą mieć także kulturowe i psychologiczne doświadczenia związane z płcią.
Chociaż badanie ma charakter obserwacyjny i nie pozwala na określenie związku przyczynowo-skutkowego, jego wyniki sugerują, że okres tuż przed i w trakcie wczesnego dojrzewania (10–12 lat) może stanowić „okno wrażliwości”, w którym aktywność fizyczna szczególnie silnie wpływa na odporność psychiczną.
Autorzy podkreślają konieczność promowania aktywności fizycznej, zwłaszcza poprzez sport zorganizowany, jako strategii profilaktyki zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży na całym świecie.
Źródło: British Journal of Sports Medicine, BMJ Group
