Dlaczego przy przeziębieniu mamy katar?
Katar – wróg czy sprzymierzeniec? Mechanizmy obronne nosa w infekcjach wirusowych

Katar, czyli wodnisty lub śluzowy wyciek z nosa, jest jednym z najbardziej uciążliwych objawów przeziębienia. Wiele osób traktuje go jako niegroźny, ale dokuczliwy element infekcji wirusowej. Jednak warto zrozumieć, dlaczego w ogóle się pojawia i jaka jest jego rola w mechanizmach obronnych organizmu.
Mechanizmy obronne błony śluzowej nosa
Nos jest pierwszą linią obrony układu oddechowego przed patogenami, takimi jak wirusy, bakterie i inne drobnoustroje. Jego błona śluzowa pełni kilka istotnych funkcji:
- Filtracja – drobne rzęski na powierzchni nabłonka zatrzymują cząstki kurzu, bakterie i wirusy.
- Nawilżanie – wdychane powietrze jest ogrzewane i nawilżane, co chroni dolne drogi oddechowe przed wysychaniem.
- Ochrona immunologiczna – śluz zawiera przeciwciała (np. IgA), lizozym oraz inne substancje o działaniu przeciwdrobnoustrojowym.
Kiedy wirusy przeziębienia (najczęściej rinowirusy) wnikają do komórek błony śluzowej nosa, układ odpornościowy reaguje, co prowadzi do charakterystycznych objawów, w tym kataru.
Katar jako efekt działania układu odpornościowego
- Zakażenie wirusowe
Rinowirusy i inne patogeny powodujące przeziębienie atakują komórki błony śluzowej nosa, wywołując reakcję zapalną. Wirusy namnażają się wewnątrz komórek nabłonka, co prowadzi do ich uszkodzenia. - Reakcja układu immunologicznego
Organizm rozpoznaje zagrożenie i uruchamia mechanizmy obronne:- Wydzielanie histaminy – mediatory zapalne, takie jak histamina, zwiększają przepuszczalność naczyń krwionośnych, co prowadzi do obrzęku błony śluzowej i nadmiernej produkcji śluzu.
- Zwiększenie wydzielania śluzu – śluz pełni funkcję ochronną, ponieważ pomaga usunąć patogeny z organizmu. Początkowo jest wodnisty, ale w miarę postępu infekcji może gęstnieć z powodu obecności martwych komórek i leukocytów walczących z infekcją.
- Zablokowanie nosa
Obrzęk błony śluzowej, a także nagromadzony śluz mogą prowadzić do uczucia zatkanego nosa. To również efekt reakcji obronnej organizmu – zmniejszony przepływ powietrza utrudnia dalsze rozprzestrzenianie się wirusów.
Dlaczego kolor śluzu się zmienia?
W miarę rozwoju infekcji można zauważyć zmianę koloru wydzieliny nosowej:
- Przezroczysty, wodnisty katar – początkowy etap infekcji, związany z gwałtowną odpowiedzią układu immunologicznego.
- Białawy lub żółtawy śluz – oznaka walki organizmu z wirusami, w śluzie znajdują się leukocyty.
- Zielony śluz – wynik działania enzymów produkowanych przez neutrofile (rodzaj białych krwinek). Nie zawsze oznacza nadkażenie bakteryjne, ale jeśli objawy utrzymują się powyżej 10 dni lub nasilają się, może to sugerować dodatkową infekcję bakteryjną wymagającą konsultacji lekarskiej.
Czy katar zawsze wymaga leczenia?
Katar sam w sobie jest mechanizmem obronnym organizmu, dlatego jego leczenie powinno polegać przede wszystkim na łagodzeniu objawów, a nie całkowitym hamowaniu wydzielania śluzu. Wskazane metody to:
- Nawilżanie powietrza – suche powietrze nasila podrażnienie błony śluzowej.
- Płukanie nosa solą fizjologiczną lub roztworem soli morskiej – pomaga usunąć nadmiar wydzieliny i nawilża śluzówkę.
- Leki zmniejszające obrzęk błony śluzowej (np. ksylometazolina, oksymetazolina) – stosowane krótkotrwale mogą ułatwić oddychanie, ale ich długotrwałe stosowanie prowadzi do efektu „bumerangu” i przewlekłego przekrwienia błony śluzowej.
- Odpoczynek i nawodnienie – odpowiednia ilość płynów pomaga w rozrzedzaniu wydzieliny i ułatwia jej usuwanie.
Podsumowanie
Katar przy przeziębieniu to efekt naturalnej reakcji obronnej organizmu, mającej na celu usunięcie patogenów i ochronę układu oddechowego. Choć może być uciążliwy, pełni istotną rolę w procesie zdrowienia. Leczenie powinno skupiać się na łagodzeniu objawów, a nie na całkowitym zahamowaniu wydzielania śluzu, ponieważ może to zakłócić mechanizmy obronne organizmu.